Αυτά είναι τα νέα αρχαία μυστικά της Λισού που ήρθαν στο φως

Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία πόλη των Χανίων αποκάλυψε ένα αξιόλογο δημόσιο κτήριο με ίχνη από τον τρομακτικό σεισμό του 365 μ.Χ.

Το παζλ της Λισού, μιας από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης στα Χανιά, αρχίζει και πάλι να συμπληρώνεται μετά από έξι δεκαετίες, καθώς η σκαπάνη φέρνει στο φως νέα μνημεία και στοιχεία που καταδεικνύουν τη σημασία της. Ανάμεσά τους ένα δημόσιο κτίσμα που φαίνεται ότι παραπέμπει σε ωδείο ή βουλευτήριο των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων, με έντονα τα ίχνη της καταστροφής από το σημαντικότερο ιστορικό σεισμικό γεγονός της Κρήτης.

Η Λισός, η αρχαία αυτόνομη πόλη, θρησκευτικό κέντρο και έδρα του Κοινού των Ορείων κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., είχε ερευνηθεί τελευταία φορά στα 1959, όταν αποκαλύφθηκε το διασημότερο από τα μνημεία της, το Ασκληπιείο, ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Κρήτης, όπου για αιώνες συνέρρεαν οι πιστοί για να ιαθούν, και το δεύτερο αντίστοιχο φημισμένο στο νησί μαζί με εκείνο της Λεβήνας. Σε ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς, ο ναός έκρυβε έναν πραγματικό θησαυρό, καθώς βρέθηκε καταπλακωμένος από τεράστιους βράχους που είχαν πέσει από ψηλά εξαιτίας του σεισμού του 365 μ.Χ. και “σφράγισαν” το περιεχόμενό του με τη μεγαλύτερη συλλογή γλυπτών μετά από εκείνη της Γόρτυνας, αναθήματα των πιστών-προσκυνητών με χαραγμένα στα βάθρα τα ονόματά τους, καθώς και το άγαλμα του Θεού Ασκληπιού που λατρευόταν εκεί.

Ο χώρος πέρασε στη λήθη, όμως τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δημόσιων κτισμάτων, η εντυπωσιακή νεκρόπολη των ελληνορωμαϊκών χρόνων και οι δύο μονόχωροι βυζαντινοί ναοί, που συνεχίζουν τη διαχρονική λατρεία, κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανό το όνομα και τη φήμη της πόλης που αναπτυσσόταν σε ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς.

Πλέον ο αρχαιολογικός χώρος, μετά από τις πρώτες εδώ και 62 χρόνια ανασκαφές οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ανάδειξης και προστασίας, επιστρέφει δυναμικά στο προσκήνιο της έρευνας, με τα πρώτα στοιχεία να προσθέτουν νέα κεφάλαια στην ιστορία της Λισού. Η σκαπάνη των αρχαιολόγων αποκάλυψε μεγάλο μέρος ενός δημόσιας χρήσης κτηρίου, το οποίο έχει τη μορφή ωδείου ή βουλευτηρίου με προσανατολισμό στα ανατολικά. Η έρευνα στην πρώτη της φάση αποκάλυψε ένα μέρος της σκηνής, δύο πλευρικούς καμαροσκέπαστους θαλάμους και 14 σειρές εδωλίων από το κοίλο του οικοδομήματος, το οποίο, όπως αναφέρουν οι ανασκαφείς, διαθέτει κτιστή υπόβαση και είναι πιθανότατα θεμελιωμένο στο φυσικό έδαφος. Αν και τα περισσότερα από τα εδώλια διατηρούνται ακέραια στα νότια και νοτιοδυτικά, η εικόνα της καταστροφής είναι έντονη στο βορειοδυτικό τμήμα του κοίλου. Η διαταραχή του στρώματος φαίνεται ότι προκλήθηκε από τεράστιους βράχους τους οποίους έφερε ο παρακείμενος χείμαρρος και διαπέρασαν διαγώνια το κτίσμα με κατεύθυνση από τα ανατολικά. Σύμφωνα με τις ανασκαφικές ενδείξεις, η υπερχείλιση του χειμάρρου ενδεχομένως προκλήθηκε από τον τρομακτικό σεισμό που ανύψωσε τη Δυτική Κρήτη και προκάλεσε τεράστιες αλλαγές στη γεωμορφολογία όλης της περιοχής - με πιο γνωστές τις συνέπειες στα Φαλάσαρνα, καταστρέφοντας τις περισσότερες από τις αρχαίες θέσεις της Δυτικής Κρήτης. Η πρώτη εκτίμηση από τα ανασκαφικά ευρήματα προσδιορίζει την κατασκευή του μνημείου που ήρθε στο φως στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους περί τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Το έργο

Σημαντικές παρεμβάσεις ανάδειξης στον χώρο

Η Λισός αναπτύχθηκε στην περίκλειστη από βουνοκορφές και κατάφυτη κοιλάδα του Αϊ Κυρκού, που έχει έξοδο στο νοτιοδυτικό Κρητικό Πέλαγος. Η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο γίνεται είτε διά θαλάσσης είτε μέσω του ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, με αποτέλεσμα η περιοχή να παραμένει αλώβητη από νεότερες επεμβάσεις, αλλά συγχρόνως η εκτέλεση των εργασιών να αντιμετωπίζει αντικειμενικές δυσκολίες.

Όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Πολιτισμού, στην επόμενη ερευνητική φάση απαιτείται η ολοκλήρωση της ανασκαφής, προκειμένου να διευκρινιστεί αν το μνημείο πλαισιώνεται από εξωτερική τοιχοδομία, στοιχείο απαραίτητο για την εκπόνηση της μελέτης αποκατάστασης και ανάδειξής του. Το έργο ανάδειξης υλοποιήθηκε από την Εφορία Αρχαιοτήτων Χανίων, με προϋπολογισμό 300.000 ευρώ και χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Κρήτης. Στο πλαίσιο του έργου, πραγματοποιήθηκαν διευθετήσεις και διαμορφώσεις στα μονοπάτια περιήγησης που διασχίζουν τον αρχαιολογικό χώρο και περιβάλλουν τους δύο βυζαντινούς ναούς. Επισκευάστηκε το φυλακείο και το στέγαστρο, σύμφωνα με την εγκεκριμένη μελέτη των αρχιτεκτόνων μηχανικών Ισίδωρου Πλακωτάρη και Νίκου Χατζηδάκη, δημιουργήθηκαν πινακίδες πληροφόρησης και κατεύθυνσης, και εκδόθηκε έντυπο φυλλάδιο για τον αρχαιολογικό χώρο της Λισού. Όπως προσθέτει το υπουργείο στην ανακοίνωσή του, το έργο υλοποιήθηκε με τον συντονισμό της δρ. Ελένης Παπαδοπούλου, προϊσταμένης της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων και τη διεύθυνση της δρ. Αικατερίνης Τζανακάκη, αναπληρώτριας προϊσταμένης στο Τμήμα Προϊστορικών-Κλασικών Αρχαιοτήτων & Μουσείων της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων. Στην ομάδα επίβλεψης συμμετείχαν οι υπάλληλοι της Εφορίας Ιωάννης Γιακουμάκης, αρχαιοφύλακας Λισού, και η Χριστίνη Φραγκονικολάκη, τοπογράφος μηχανικός. Η λογιστική-διοικητική υποστήριξη οφείλεται στη λογίστρια της Εφορίας Αργυρώ Φελεσάκη. Οι αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις και ο σχεδιασμός των ενημερωτικών πινακίδων έγιναν από τον Ισίδωρο Πλακωτάρη, αρχιτέκτονα μηχανικό, ενώ η τοπογραφική και φωτογραμμετρική αποτύπωση από τον Ανδρέα Κανελλάκη, τοπογράφο μηχανικό.