Πληρώνουμε ήδη την κλιματική αλλαγή; 16 δισ. «μαχαίρι» στα νοικοκυριά - Το αποτύπωμά της στην Ελλάδα

Τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό αποτύπωμα αφήνει ήδη η κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα, με τις προβολές για το μέλλον να προκαλούν ανησυχία καθώς στο ακραίο σενάριο που μελετούν οι ειδικοί εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις της μόνο στα νοικοκυριά θα οδηγήσουν σε απώλεια εισοδήματος έως και 16 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως και 327.000 θέσεις εργασίας εφόσον επαληθευτεί το σενάριο μείωσης της καταναλωτικής δαπάνης κατά 10%.

Σύμφωνα με νέα δέσμη μελετών του ΙΟΒΕ που εκπονήθηκαν με την υποστήριξη της Πρωτοβουλίας ’21 και παρουσιάστηκαν την Τρίτη, οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στους βασικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας – όπως ο τουρισμός, η γεωργία, η βιομηχανία και τα νοικοκυριά θα είναι δραματικές. Άλλωστε υπολογίζεται ότι μόνο τα φαινόμενα Daniel και Elias ενδέχεται να αποστερήσουν μόνιμα περί το 10% της αγροτικής παραγωγής, καθώς όπως ανέφερε ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ, Νίκος Βέττας, μία στις δέκα εκμεταλλεύσεις δεν θα επιστρέψει στην παραγωγική δραστηριότητα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΕλλάδα | 18.06.2025 11:53Φωτιά τώρα στην Ερέτρια - Επιχειρούν ισχυρές πυροσβεστικές δυνάμεις

Η έκθεση του ΙΟΒΕ δείχνει ότι τα νοικοκυριά θα επηρεαστούν δραματικά, με μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, αύξηση ανελαστικών δαπανών για ενέργεια και θέρμανση, αλλά και ενίσχυση της ενεργειακής φτώχειας. Περισσότερο εκτεθειμένα και στους φυσικούς κινδύνους είναι τα νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος τα οποία επιπλέον παρουσιάζουν περιορισμένες δυνατότητες προσαρμογής λόγω ανεπαρκών υποδομών, μειωμένης ενεργειακής αποδοτικότητας των κατοικιών και περιορισμένης πρόσβασης σε χρηματοδότηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2023, περίπου το 50% των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας δήλωσαν αδυναμία να διατηρήσουν το σπίτι τους επαρκώς θερμαινόμενο ή δροσερό, καταδεικνύοντας τη διαρθρωτική ενεργειακή ένδεια που επιβαρύνει τα φτωχότερα νοικοκυριά και εντείνει την ανισότητα στην έκθεση στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Δυσχερέστερη συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη είναι η κατάσταση και στο σύνολο του πληθυσμού, καθώς το 2023 πάνω από το ένα τέταρτο των ατόμων (28,5%) δεν μπόρεσαν να κρατήσουν το σπίτι τους επαρκώς ζεστό σε σχέση με σχεδόν 18% στην ΕΕ27.

Να σημειωθεί ότι η κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών στην Ελλάδα σχετίζεται κυρίως με τη θέρμανση, η οποία αντιστοιχεί σε πάνω από το 50% της συνολικής χρήσης. Ωστόσο, οι πηγές ενέργειας παραμένουν έντονα άνισες: το πετρέλαιο εξακολουθεί να αποτελεί το κυρίαρχο μέσο θέρμανσης για το 44% των νοικοκυριών στη χώρα μας, έναντι μόλις 13% στην ΕΕ27.

Την ίδια στιγμή η ρύπανση και ο αντίκτυπος της κλιματικής κρίσης στην υγεία στερεί χρόνια ζωής από τους Ευρωπαίους με τους Ελληνες να αντιμετωπίζουν πιο αυξημένους πρόωρους θανάτους. Στην Ελλάδα, το 2022, εκτιμάται ότι η ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια (PM2.5) οδήγησε σε απώλεια 898 ετών ζωής ανά 100.000 κατοίκους — δηλαδή σε συντομότερη διάρκεια ζωής λόγω πρόωρων θανάτων που αποδίδονται στην έκθεση σε επιβαρυμένο ατμοσφαιρικό περιβάλλον. Αντίστοιχα, ο μέσος όρος στην ΕΕ27 ήταν 527 έτη ζωής.

Κρίσιμο ρόλο στη ρύπανση παίζουν και οι μεταφορές με τη χώρα μας να εξακολουθεί να κατέχει τον γηραιότερο στόλο οχημάτων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ηλικία άνω των 17 ετών και αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε ζητήματα παθητικής ασφάλειας, όσο και περιβαλλοντικού αντίκτυπου. Ο ρυθμός ανανέωσης των οχημάτων είναι αργός. Αλλά και μεταξύ όσων ανανεώνονται, σχεδόν οκτώ στα 10 νέα επιβατικά οχήματα εξακολουθούν να είναι οχήματα βενζίνης, ενώ τα οχήματα χαμηλών εκπομπών δεν ξεπερνούν το 8% των συνολικών πωλήσεων.

Οσον αφορά τα μέτρα ενίσχυσης των νοικοκυριών, το ΙΟΒΕ θεωρεί σκόπιμη τη συστηματική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους ως προς την επίτευξη ενεργειακής ασφάλειας και την ενδεχόμενη επέκτασή τους, ιδίως υπό το πρίσμα των αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών λόγω της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, χαρακτηρίζει κρίσιμη τη διαμόρφωση ενός αξιόπιστου και διαφανούς πλαισίου κριτηρίων επιλεξιμότητας, το οποίο θα συνυπολογίζει παραμέτρους όπως το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα, την ενεργειακή αποδοτικότητα της κατοικίας, και στοιχεία τεκμηρίωσης κατανάλωσης, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι παροχές κατευθύνονται αποτελεσματικά προς όσους έχουν πραγματικά ανάγκη.

Προτείνει επίσης την υιοθέτηση μηχανισμών εκ των υστέρων αποτίμησης που θα επιτρέψουν την αποτύπωση του πραγματικού αντίκτυπου των μέτρων και τη βελτίωση της στοχοθέτησης με βάση εμπειρικά δεδομένα.

Αγροτική παραγωγή υπό απειλή

Υπό απειλή βρίσκεται όμως και ο πρωτογενής τομέας, ο οποίος με Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) €7,4 δισ., κινδυνεύει από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως αυτά που προκάλεσε η κακοκαιρία Daniel. Οι αναλύσεις προβλέπουν απώλειες €1,4 δισ. στην τριετία και μέχρι 58.000 θέσεις εργασίας. Επιπλέον, έως και το 10% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων μπορεί να πάψει να λειτουργεί οριστικά.

Η ζημιά στον θεσσαλικό κάμπο και σε άλλες παραγωγικές περιοχές απειλεί τη διατροφική αυτάρκεια της χώρας, αυξάνοντας την εξάρτηση από εισαγωγές και εντείνοντας τον πληθωρισμό στα βασικά αγαθά.

Ωστόσο, η προσαρμογή του πρωτογενούς τομέα στις νέες συνθήκες – με έμφαση στην τεχνολογική καινοτομία, τη βιωσιμότητα και την εξοικονόμηση φυσικών πόρων θα μπορούσε, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία αναδιάρθρωσης και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας.

Κενό ασφάλισης

Παρά τα εντεινόμενα και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, στην Ελλάδα εξακολουθεί να παρατηρείται ασφαλιστικό κενό σε ό,τι αφορά τις συνέπειες από τις φυσικές καταστροφές.

Διαχρονικά μόλις 3% των ζημιών από φυσικές καταστροφές καλύπτεται από ιδιωτική ασφάλιση, ποσοστό πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 21%.

Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία του 2023, στις χώρες του ΕΟΧ και ενώ ο κίνδυνος παραμένει σχετικά χαμηλός κατά μέσο όρο, η ασφαλιστική κάλυψη κυμαίνεται μεταξύ 50% και 75% των ζημιών. Αντίθετα, παρά την αυξημένη εκτίμηση κινδύνου στην Ελλάδα κυρίως από σεισμούς και πυρκαγιές, η ασφαλιστική διείσδυση παραμένει κάτω του 25%.

Σε κίνδυνο και το τουριστικό προϊόν

Ορατά αναμένεται να είναι και τα αποτελέσματα της κλιματικής κρίσης και στον τουρισμό, που αποτελεί την ατμομηχανή της Ελλάδας συμβάλλοντας κατά περίπου 18% στο ΑΕΠ και υποστηρίζοντας άμεσα ή έμμεσα 800.000 θέσεις εργασίας. Οι μελέτες εκτιμούν ότι η περίοδος υψηλής ζήτησης στους παραδοσιακούς προορισμούς ενδέχεται να συρρικνωθεί, με πιθανές ετήσιες απώλειες €2,2 δισ. και 38.000 θέσεις εργασίας.

Ωστόσο, ο ΙΟΒΕ επισημαίνει πως η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός και ο πολιτιστικός τουρισμός, μπορούν όχι μόνο να αντισταθμίσουν τις απώλειες, αλλά και να ενισχύσουν το ΑΕΠ κατά €228 εκατ. ετησίως, δημιουργώντας επιπλέον 6.600 θέσεις εργασίας.

Σε ό,τι αφορά τη βιομηχανία, η μελέτη καταγράφει ότι μια επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης μπορεί να προσθέσει €2,4 δισ. ετησίως στο ΑΕΠ και να δημιουργήσει έως 25.200 νέες θέσεις εργασίας συνολικά, συμπεριλαμβανομένων περιοχών όπως της Δυτικής Μακεδονίας, που βρίσκονται σε διαδικασία μετάβασης από τον λιγνίτη.

Οι προτάσεις

Η έκθεση καταλήγει σε πλέγμα προτάσεων και πολιτικών προσαρμογής, επενδυτικών κατευθύνσεων, χρηματοδοτικών εργαλείων και θεσμικών παρεμβάσεων, οι οποίες συνοψίζονται στα εξής σημεία:

• Προστασία των νοικοκυριών – απαραίτητες επενδύσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα, στην προσαρμογή του συστήματος υγείας και στη βελτίωση του δικτύου μέσων μαζικής μεταφοράς με έμφαση στην ηλεκτροκίνηση.
• Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού που περιορίζουν τις απώλειες από την πτώση της θερινής ζήτησης, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
• Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του πρωτογενούς τομέα και υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών που βελτιώνουν την απορρόφηση άνθρακα, περιορίζουν τις απώλειες από την κλιματική αλλαγή, προστατεύουν τη διατροφική επάρκεια και στηρίζουν το αγροτικό εισόδημα, με αξιοποίηση της τεχνολογίας και καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων.
• Ενίσχυση της βιομηχανίας μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις σε υποδομές, τεχνολογία και δεξιότητες που επιταχύνει την πράσινη μετάβαση, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και στηρίζει τη στρατηγική αυτονομία της ελληνικής οικονομίας.
• Ενίσχυση της οικοκαινοτομίας που μπορεί να παρέχει λύσεις απέναντι στην κλιματική αλλαγή.
• Αποτελεσματική ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα με συνδυασμό ρυθμιστικής σαφήνειας, ενίσχυσης της τεχνογνωσίας και ενεργοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων.

«Η μάχη τώρα ξεκινά»: Απειλεί ο Χαμενεΐ, ένα βήμα πριν την εμπλοκή ο Τραμπ - Βομβαρδισμοί και εκατέρωθεν επιθέσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν

Σε θέση μάχης τα κόμματα για την προανακριτική για τα Τέμπη - Οι 3 προτάσεις και η διαδικασία

Κρατούν 18 μέλη της ελληνικής αποστολής March to Gaza στο αεροδρόμιο του Καΐρου, αναίτια

Η «καμπάνα» για τον ΟΠΕΚΕΠΕ που δεν ακούει ο Μητσοτάκης, το σχέδιο Πιερρακάκη για δουλειά μέχρι τα 80 και η φαρσοκωμωδία για την ασυλία του Κ. Αχ. Καραμανλή